نقش گوگرد در گیاهان
گوگرد از عناصر میکرو در صنعت کشاورزی شناخته می‌شود به این معنی که از عناصری است که علی‌رغم نقش مهم آن در توسعه گیاهان مقدار نیاز گیاه به این عنصر به‌اندازه عناصر ماکرو یا نیتروژن، فسفر و پتاسیم نیست؛ هرچند بسیاری از محققان نقش گوگرد را در توسعه محصول و جذب بهتر همان سه عنصر ماکرو بسیار حیاتی ارزیابی می‌کنند. امروزه کشاورزان و باغداران به شکل‌های مختلف به تأمین گوگرد موردنیاز گیاهان رو می‌آورند. در مقاله پیش رو ابتدا به نقش گوگرد در گیاهان می‌پردازیم و پس از آن با بررسی علائم کمبود گوگرد و روش‌های تأمین گوگرد در گیاهان بحث را ادامه می‌دهیم.
گوگرد، عنصری حیاتی برای سلامتی و شادابی گیاهان
محققان بسیاری در بررسی خاک‌های ایران عنوان کرده‌اند که نیاز گیاهان ما به گوگرد حتی از عنصر پرمصرفی مانند فسفر بیشتر است. عموماً گوگرد را به‌عنوان چهارمین عنصر ضروری بعد از سه عنصر ماکرو و بالاتر از کلسیم در گیاهان میدانند. ازآنجاکه عمده خاک‌های ایران قلیایی و آهکی هستند و از طرفی مقدار زیاد آهک در آب‌های باغات و مزرعه‌های ما باعث اختلال در جذب عناصر ضروری گیاه می‌شود. به‌طورکلی می‌توان در سه جنبه سلولی، متابولیسم و تنش نقش گوگرد را در گیاه بررسی کرد.
ساختار سلولی
نقش گوگرد در ساختار سلولی گیاهان بسیار کلیدی و پراهمیت است. به‌طورکلی این عنصر در اسید‌آمینه‌های سلولی، آنزیم‌ها و واکنش‌های بیوشیمیایی و سنتز کلروفیل نقش مهمی ایفا می‌کنند. دو اسیدآمینه سیستئین و متیونین از مهم‌ترین واحد‌های سنتز و رشد گیاهان هستند که نیاز ضروری به گوگرد دارند. از سمت دیگر پروتئین‌های وابسته به گوگرد در اجزای غشاهای سلولی و ساختار سلول نقش مهمی دارند. از دیگر نقش‌های این پروتئین‌ها تولیدمثل و زنده‌ماندن گیاه است که نیاز گیاه را به گوگرد بیشتر می‌کند.
متابولیسم گیاه
در بحث متابولیسم گیاه نقش این عنصر در آنزیم‌ها بسیار پراهمیت است، از جمله ساخت گروه مولکولی تیول در آنزیم‌ها. همچنین گیاهان برای تنفس سلولی و تولید انرژی به گوگرد نیاز دارند چرا که در چرخه کربز نقش اصلی برعهده آنزیم‌های گوگرددار است. در جذب مواد مغذی نیز داستان به همین شکل است و جذب این مواد مغذی به‌واسطه آنزیم‌هایی صورت می‌گیرد که در ساختار مولکولی خود گوگرد دارند. به‌طورکلی می‌توان عنوان کرد هیچ گیاهی بدون گوگرد قادر به ادامه حیات نخواهد بود.
مقاومت در برابر تنش
تنش در گیاهان از مهم‌ترین عوامل تهدیدکننده سلامت گیاه و محصول است. تنش در گیاهان مشابه همان استرس در انسان‌هاست که درصورتی‌که به طریق صحیح مدیریت نشود سلامت موجود زنده را تهدید می‌کند. از جمله مهم‌ترین تنش‌هایی که می‌شناسیم می‌توان به آفات، بیماری‌ها، خشکی، شوری و دمای نامناسب است. تقویت دیواره سلولی در گیاهان مقاومت گیاه به نفوذ آفات و بیماری‌ها افزایش می‌دهد که همان‌طور که عنوان شد این عنصر نقش مهمی در تقویت دیواره سلولی دارد. از دیگر نقش‌های گوگرد، تولید ترکیبات دفاعی در گیاه است که با افزایش تولید متابولیت‌های ثانویه در گیاه کمک می‌کند خاصیت ضدقارچی و ضدباکتریایی را تقویت کنند. از دیگر ضرورت‌های گوگرد حفظ تعادل آب سلولی و تحمل خشکی است. به‌واسطه دفع یون‌های سدیم و کلرید باعث تحمل شرایط شوری نیز می‌شود.
کمبود گوگرد در گیاهان و تأمین آن
علائم کمبود عناصر مختلف در گیاهان بسیار شبیه به هم هستند که همین موضوع تشخیص صحیح مشکل و برطرف‌کردن آن را برای کشاورزان و باغداران دشوار می‌کند. به طور مثال رنگ‌پریدگی و زردشدن برگ‌های می‌تواند نشانه کمبود یک عنصر ضروری، کمبود آب، کمبود نور و یا کمبود گوگرد باشد؛ بنابراین تشخیص صحیح کاری دشوار است که نیازمند تجربه و تخصص است. پیشنهاد ما به شما این است که به خواندن این مقاله و دیگر مطالب در اینترنت بسنده نکرده و حتماً از مشورت متخصصان کشاورزی و کشاورزان باسابقه کمک بگیرید. به‌طورکلی می‌توان علائم کمبود گوگرد را به دو شکل مورد بازبینی قرار داد. اول‌ازهمه علائم ظاهری با چشم قابل رویت هستند و پس از آن علائم آزمایشگاهی که نیازمند بررسی و آزمایش متخصصان است.
علائم ظاهری
همان‌طور که عنوان شد بسیاری از این علائم ممکن است در اثر کمبود دیگر عناصر و یا آفات و بیماری‌ها نیز مشاهده شوند. برای مثال کمبود فسفر در گیاهان نیز می‌تواند نشانه‌های مشابه داشته باشد. از مهم‌ترین شاخصه‌های ظاهری کمبود گوگرد باید به موارد زیر اشاره کرد:
رنگ‌پریدگی و زردشدن برگ‌ها
یکی از اولین علائم کمبود گوگرد، رنگ‌پریدگی و زردشدن برگ‌ها، به‌خصوص در برگ‌های مسن‌تر است. این امر به دلیل کاهش سنتز کلروفیل ناشی از کمبود گوگرد رخ می‌دهد.
رشد ضعیف و نامنظم گیاه
کمبود گوگرد می‌تواند منجر به رشد ضعیف و نامنظم گیاه شود. ساقه‌ها ممکن است نازک و ضعیف باشند و برگ‌ها ممکن است کوچک و شکننده باشند.
ریزش برگ‌ها و ساقه‌های ضعیف
در موارد شدید کمبود گوگرد، برگ‌ها ممکن است شروع به ریزش کنند و ساقه‌ها ممکن است ضعیف و شکننده شوند.
کوچک‌شدن و بدشکل شدن میوه‌ها
علائم آزمایشگاهی
علائم آزمایشگاهی باید حتماً توسط روش‌های آزمایشگاهی مورد بررسی و مطالعه قرار گیرند. از جمله مهم‌ترین پارامترهایی که می‌توان در آزمایشگاه مورد بررسی و مطالعه قرار داد بررسی کاهش سطح گوگرد در بافت گیاه است که می‌تواند با نمونه‌هایی از برگ، ساقه یا ریشه انجام پذیرد. همچنین افزایش نسبت نیترات به پروتئین در گیاه از جمله موارد مهمی است که می‌تواند بررسی شود. در گیاهانی که با کمبود گوگرد مواجه می‌شوند نسبت نیترات به پروتئین در بافت گیاه افزایش می‌یابد چرا که در نبود گوگرد گیاه قادر نیست نیترات را به پروتئین تبدیل کند.
روش‌های تأمین گوگرد برای گیاهان
روش‌های متعددی بر پایه تأمین گوگرد گیاهان وجود دارد. گوگرد را می‌توان یا از طریق کودهای معدنی، کودهای پالایشگاهی، کودهای آلی، کودهای گرانوله، کودهای مایع و کودهای پودری تأمین کرد. ما در این مقاله به بررسی این کودها به سه طریق کودهای گوگردی، کودهای آلی گوگردی و آب‌های معدنی گوگرددار می‌پردازیم.
کودهای گوگردی
کودهای گوگردی انواع مختلفی دارند که هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند. انتخاب نوع مناسب کود گوگردی به عوامل مختلفی مانند نوع خاک، نوع گیاه و نیازهای غذایی گیاه بستگی دارد. از انواع کودهای مطرح گوگردی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سولفات آمونیوم
- سولفات پتاسیم
- سولفات منیزیم
- گوگرد بنتونیتی
- گوگرد مایع
بهترین زمان برای استفاده از کودهای گوگردی، قبل از کاشت یا در اوایل فصل رشد گیاه است. کودهای گوگردی را می‌توان به‌صورت چال کود، پخش روی سطح خاک یا به‌صورت محلول در آب استفاده کرد. میزان مصرف کود گوگردی باید باتوجه‌به نوع خاک، نوع گیاه و نیازهای غذایی گیاه تعیین شود.
مواد آلی حاوی گوگرد
استفاده از مواد آلی حاوی گوگرد مانند کمپوست، کود حیوانی و بقایای گیاهی، می‌تواند راه‌حلی پایدار و سازگار با محیط‌زیست برای تأمین گوگرد موردنیاز گیاهان باشد. از مهم‌ترین مزایای مواد آلی حاوی گوگرد برای خاک و گیاه می‌توان به بهبود حاصلخیزی خاک، کاهش فرسایش خاک، افزایش فعالیت میکروارگانیسم‌های خاک و محصولات سالم‌تر اشاره کرد. در خصوص استفاده از کودهای آلی گوگرددار توجه کنید که مواد آلی باید قبل از استفاده به طور کامل تجزیه شده باشند. همچنین مواد آلی را باید به طور یکنواخت در خاک پخش کرد و از استفاده بیش از حد مواد آلی خودداری کنید، زیرا این امر می‌تواند منجر به افزایش بیماری‌های قارچی در گیاهان شود.
آب آبیاری حاوی گوگرد
در بسیاری از مناطق شاهد چشمه‌های زیرزمینی گوگرددار هستیم که استفاده از آب این چشمه‌ها درصورتی‌که نسبت محلولیت ترکیبات گوگردی آنها متناسب با نیاز گیاه باشد می‌تواند اقدامی مؤثر باشد. از مزایای این روش تأمین گوگرد موردنیاز گیاهان به طور مستقیم و بدون نیاز به استفاده از کودهای گوگردی، افزایش جذب سایر مواد مغذی توسط گیاهان، بهبود کیفیت خاک و افزایش مقاومت گیاهان در برابر آفات و بیماری‌ها است. در خصوص آبیاری با آب‌معدنی گوگرددار دقت کنید که قبل از استفاده از آب‌های معدنی برای آبیاری گیاهان، باید از میزان گوگرد موجود در آنها آگاهی داشت؛ میزان گوگرد موجود در آب‌های معدنی می‌تواند به طور قابل‌توجهی متفاوت باشد و استفاده از آب‌های معدنی با مقادیر زیاد گوگرد می‌تواند برای گیاهان مضر باشد و منجر به مسمومیت گوگرد شود.
نتیجه‌گیری
تمام راهکارها و موارد گفته شده از جمله شناسایی کمبود گوگرد و تشخیص روش مناسب کوددهی به گیاه تا انتخاب و خرید کود صحیح و کوددهی در زمان مناسب همه از جمله تخصصی‌ترین کارها در صنعت کشاورزی هستند که به‌هیچ‌عنوان نباید بدون دانش صورت‌پذیرند. حتماً پیش از هر تصمیم‌گیری با کشاورزان باتجربه و متخصصان رشته کشاورزی مشورت کنید.
