آشنایی با انواع آفات و بیماری های برنج
برنج به‌عنوان قوت غالب نیمی از جهان محصول موردعلاقه کشت کشاورزان در مناطق پرآب است. سود زیاد برنج بسیاری از کشاورزان را به سمت کشت این محصول جذب می‌کند؛ هرچند نباید از آفات و بیماری های برنج چشم پوشید. سالیانه کشاورزان زیادی در اثر عدم توجه به علم کشاورزی و یا در اثر حمله آفات بخش زیادی از محصول خود را از دست می‌دهند. در این مقاله، به بررسی جامع آفات و بیماری های برنج، علائم و روش‌های کنترل آنها می‌پردازیم. هدف ما ارائه اطلاعاتی به کشاورزان است که به آنها در محافظت از محصول خود در برابر این تهدیدات و افزایش عملکرد و کیفیت برنج کمک کند.
بیماری های برنج
علی‌رغم پیشرفت علوم و فنون کشاورزی و دسترسی به منابع اینترنتی، بسیاری از کشاورزان نوپا بدون شناخت بیماری های برنج، علايم و روش کنترل آنها دست به کشت این محصول می‌زنند و در نهایت تمام یا بخش زیادی از محصول خود را از دست می‌دهند. شناخت بیماری های برنج، علائم و روش کنترل اهمیت زیادی در کار کشاورزان دارد. ازآنجاکه بیماری‌های بسیاری برای برنج شناخته شده و نمی‌توان در یک مقاله به بررسی همه پرداخت در این مقاله تنها چهار مورد از شایع‌ترین این بیماری های برنج را بررسی کرده‌ایم.
بلاست برنج
شایع‌ترین بیماری برنج در ایران که در اکثر شالیزارهای شمال، فارس، اصفهان و جنوب دیده می‌شود بیماری بلاست برنج است. بلاست برنج یکی از شایع‌ترین و مخرب‌ترین بیماری های برنج در جهان است. این بیماری توسط قارچ Magnaporthe oryzae ایجاد می‌شود و میتواند به تمام قسمت‌های گیاه برنج از جمله برگ‌ها، ساقه‌ها، غلاف‌ها، خوشه‌ها و دانه ها حمله کند.
علائم بلاست برنج
- لکه‌های قهوه‌ای یا خاکستری روی برگ‌ها
- لکه‌های قهوه‌ای روی ساقه‌ها
- لکه‌های قهوه‌ای روی غلاف‌ها
- لکه‌های قهوه‌ای روی خوشه‌ها
- دانه‌های برنج سفید و عقیم
روش‌های کنترل بلاست برنج
- استفاده از ارقام مقاوم
- مدیریت آب
- کوددهی متعادل
- تناوب زراعی
- سم‌پاشی با قارچ‌کش‌ها
- افزایش غلظت سیلیس در خاک
روش‌های پیشگیری از بلاست برنج
- استفاده از بذرهای سالم
- ضدعفونی بذر
- شخم عمیق
- پاک‌سازی مزرعه
پوسیدگی جیبرلایی طوقه و ریشه
پوسیدگی جیبرلایی طوقه و ریشه برنج یکی از بیماری های مهم برنج در ایران و سایر نقاط جهان است. این بیماری توسط قارچ Rhizoctonia solani ایجاد می‌شود و میتواند به تمام قسمت‌های گیاه برنج از جمله طوقه، ریشه، ساقه و برگ‌ها حمله کند. پوسیدگی جیبرلایی طوقه و ریشه برنج یک بیماری جدی است که میتواند خسارات قابل‌توجهی به محصول برنج وارد کند. با استفاده از روش‌های کنترل ذکر شده در این مقاله، کشاورزان می‌توانند از محصول خود در برابر این بیماری محافظت کرده و عملکرد و کیفیت برنج را افزایش دهند.
علائم پوسیدگی جیبرلایی طوقه و ریشه برنج
- پوسیدگی قهوه‌ای‌رنگ در ناحیه طوقه و ریشه
- زردشدن و پژمردگی برگ‌ها
- رشد نامنظم و طویل شدن ساقه‌ها
- کاهش عملکرد و کیفیت محصول
روش‌های کنترل جیبرلایی طوقه و ریشه برنج
- استفاده از قارچ‌کش‌های زیستی
- ضدعفونی حرارتی
- استفاده از ترکیبات کم‌خطر نظیر جیوه و فرمالدهید
- معاینه دقیق بذر
- استفاده از دستگاه بوجاری
- استفاده از قارچ‌کش‌های آنتاگونیست
- استفاده از حشرات مفید مانند خانواده بالتوری ها
- استفاده از بخاردهی خاک
سوختگی غلاف برنج
سوختگی غلاف برنج یکی از بیماری های مهم این محصول است که میتواند خسارات قابل‌توجهی به مزارع وارد کند. این بیماری توسط قارچ Magnaporthe oryzae ایجاد می‌شود و میتواند به تمام قسمت‌های گیاه برنج از جمله غلاف، برگ، ساقه و خوشه‌ها حمله کند.
علائم سوختگی غلاف برنج
- لکه‌های قهوه‌ای‌رنگ روی غلاف برگ‌ها
- تغییر رنگ برگ‌ها
- خشکی و پژمردگی برگ‌ها
- پوکی ساقه و برگ گیاه
- افت کیفیت محصول
کنترل سوختگی غلاف برنج
روش‌های متنوعی برای پرهیز از این بیماری وجود دارد که انتخاب روش مناسب بسته به نظر متخصصین یا مهندسین کشاورزی و کشاورزان باسابقه انتخاب می‌شود.
- ازبین‌بردن بقایای گیاهان هنگام شخم‌زنی
- رعایت بهداشت کشاورزی
- قارچ‌کشی و سم‌پاشی مناسب
- در مواردی مصرف به‌اندازه کود نیتروژن
پیشگیری سوختگی غلاف برنج
برای پیشگیری از این بیماری هم شخم‌زنی مناسب، رعایت تراکم کشت، اطمینان از صحت سلامت بذرها و اقدام طبق نظر متخصصین کشاورزی برای پیشگیری از این بیماری میتواند مؤثر باشد.
سیاهک دروغی یا سیاهک سبز
سیاهک دروغی برنج، کابوسی خاموش در مزارع برنج است که میتواند محصول را به طور قابل‌توجهی تحت‌تأثیر قرار دهد. این بیماری قارچی، خوشه‌های برنج را آلوده کرده و به‌جای دانه‌های سالم، توده‌های سیاه و پوک را به‌جای می‌گذارد. قارچ Villosiclava virens عامل اصلی سیاهک دروغی برنج است. این قارچ میتواند در تمام مراحل رشدی گیاه برنج را آلوده کند، اما علائم بیماری به طور واضح در زمان گلدهی و یا پر شدن دانه‌ها قابل‌مشاهده می‌شود.
علائم سیاهک دروغی یا سیاهک سبز
- علائم این بیماری به طور واضح در زمان گلدهی و یا پر شدن دانه‌ها قابل‌مشاهده است. سیاهک دروغی میتواند تا ۲۵ درصد از محصول برنج را از بین ببرد.
- تشکیل توده های نارنجی رنگ
- ترکیب بافت‌های قارچ و گیاه
- تغییر رنگ باگذشت زمان
- عدم انتشار در کل خوشه
- توزیع محدود
- کاهش وزن و جوانه‌زنی
کنترل سیاهک دروغی یا سیاهک سبز
برای کنترل این بیماری میتوان از روش‌های ارگانیک، شیمیایی یا ترکیب هر دو بهره جست که تشخیص این مورد بر عهده کارشناسان کشاورزی است که استفاده از روش‌های کنترل ارگانیک تاحدامکان در اولویت قرار دارد.
کنترل ارگانیک
- گرمادهی بذر
- سم‌پاشی با قارچ‌کش‌های مسی
- کنترل به‌محض مشاهده علائم
کنترل شیمیایی
- کنترل تلفیقی
- سم‌پاشی پیشگیرانه
پیشگیری از سیاهک دروغی یا سیاهک سبز
پیشگیری از سیاهک دروغی برنج بسیار آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر از درمان آن است؛ همچنین در پیشگیری از این بیماری بسیاری از موارد مشابه مواردی است که پیش‌ازاین گفته‌ایم. از جمله تنوع زراعی، زه‌کشی مناسب، شخم‌زدن مناسب و استفاده از بذر سالم.
آفات برنج
کشت برنج در کنار سود مناسبی که دارد، سختی‌های زیادی برای کشاورز دارد. از شیوه خاص شخم‌زنی، آب‌دهی و مراقبت که بگذریم، آفات و بیماری های برنج زحمت زیادی برای کشاورز به بار می‌آورد. در بخش اول این مقاله به معرفی بیماری‌های برنج پرداختیم، اکنون می‌خواهیم با نگاهی اجمالی به ۵ مورد از مهم‌ترین آفات برنج بپردازیم.
کرم ساقه خوار نواری برنج
کرم ساقه خوار برنج، یکی از مهم‌ترین آفات برنج در ایران و جهان است که میتواند خسارات سنگینی به محصول برنج وارد کند. اگرچه میتوان این کرم را در اکثر نقاط دنیا مشاهده کرد؛ اما بیش‌تر در آسیا دیده می‌شود. لاروهای این حشره با تغذیه از ساقه‌های برنج، باعث ضعف و خم‌شدن گیاه و در نهایت ازبین‌رفتن خوشه‌ها می‌شوند.
خسارات کرم ساقه خوار برنج
مرحله اول (حمله لاروها به بوته‌ها و ساقه‌های جوان)
- زردشدن و خشک‌شدن تدریجی بوته‌ها
- مرگ جوانه مرکزی در برخی موارد
- ترمیم احتمالی آسیب‌ها در برخی ارقام برنج
زمان وقوع: هم‌زمان با مرحله رویشی گیاه، اواسط خردادماه
مرحله دوم (حمله لاروها به خوشه‌ها)
- سفت‌نشدن دانه‌ها در خوشه
- خشک و پوچ شدن دانه‌های برنج
- تشکیل خوشه‌های سفید شده
زمان وقوع: از دهه اول تیرماه، مصادف با تشکیل خوشه‌های اولیه و گل دادن
خسارات نسل سوم (در ارقام پر محصول با دوره رشد طولانی)
مقابله با کرم ساقه خوار نواری
برای مقابله با این آفت شاید انتخاب یک روش جوابگوی نیاز شما نباشد؛ بنابراین از کارشناسان حرفه‌ای کمک بگیرید تا روش‌های مناسب را با هم ادغام کنید. برخی از مهم‌ترین راهکارهای مقابله عبارت‌اند از:
- استفاده از فرومون‌های مناسب
- بهره‌بردن از تله نوری مناسب
- کود‌های نیتروژن‌دار
کرم سبز برگ‌خوار برنج
آفت دومی که در قاره آسیا به خصوص در آسیای شرقی زیاد مشاهده می‌شود؛ کرم سبز برگ خوار برنج است که با نام علمی Naranga aenescens شناخته می‌شود. این آفت میتواند به برگ های گیاه برنج آسیب جدی وارد کند. لاروهای این حشره با تغذیه از برگ‌ها، باعث کاهش فتوسنتز و در نهایت افت محصول می شوند.
خسارات کرم ساقه خوار برنج
هرچند آخرین باری که این آفت در ایران رویت شد بیش از ۴۰ سال پیش بوده، اما شناخت آن قطعاً اهمیتی بالایی دارد؛ زیرا حجم خسارتی که این آفت برای ما به جا می‌گذارد بسیار عظیم است. بعضی از مهم‌ترین ویژگی‌های خسارت این آفت عبارتند از:
- حمله در مراحل رویشی و زایشی: این آفت در هر دو مرحله رویشی و زایشی به مزارع برنج آسیب می‌زند.
- تشدید خسارت در شرایط مساعد آب‌وهوایی: در آب‌وهوای گرم و مرطوب، جمعیت کرم برگ سبز خوار برنج افزایش‌یافته و خسارات آن تشدید می‌شود.
- تغذیه لاروها عامل اصلی خسارت: لاروهای این آفت با تغذیه از برگ‌های گیاه، مهم‌ترین عامل خسارت به شمار می‌آیند.
مراحل مختلف تغذیه لاروها
- مرحله اول: لاروها پس از خروج از تخم، از پارانشیم بین رگبرگ‌های گیاه برنج تغذیه می‌کنند.
- مرحله دوم: با ادامه تغذیه، لاروها کناره‌های برگ را می‌جوند و به حالت کنگره‌ای شکل تبدیل می‌کنند.
- مرحله نهایی: در شدیدترین حالت، لاروها فقط از رگبرگ اصلی (وسط) برگ تغذیه می‌کنند و بقیه قسمت‌های برگ از بین می‌رود.
مقابله با کرم سبز برگ‌خوار
برای مقابله با این آفت علاوه بر اقدامات پیشگیری احتمالاً نیاز به اقداماتی نظیر سم‌پاشی شیمیایی هم خواهید داشت. از جمله این اقدامات میتوان به استفاده از سموم فسفر و یا سم تری کلروفن نام برد.
مگس خزانه برنج
مگس خزانه را میتوان کابوس برنج‌کاران نام برد. این آفت که با نام علمی Ephydra afghanica شناخته می‌شود از ریشه نشاها تغذیه می‌کند و باعث زردی و پژمردگی آنها می‌شود. گفته می‌شود در شالیزارهای شمال کشور فعالیت این آفت از اوایل تا اواسط اردیبهشت شروع می‌شود. نسل اول این حشره در اوایل خرداد، نسل دوم اواخر این ماه و نسل سوم اواخر ماه بعد یعنی تیر و نهایتاً نسل آخر یا نسل چهارم اواسط مرداد در مزارع ظاهر می‌شوند.
خسارات مگس خزانه
مگس خزانه میتواند خسارات جبران‌ناپذیری به محصولات کشاورزان وارد کند، این را کشاورزان قدیمی که در سال‌های ۶۱-۶۲ با این مگس مواجه شدند به‌خوبی می‌دانند. از جمله خسارات این مگس میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
- حمله به ریشه
- زردی و پژمردگی.
- ازبین‌رفتن گیاهچه‌ها
- تشکیل سوراخ در ساقه
- ضعف و خم‌شدن گیاهچه
- مرگ گیاه
- رشد نامنظم
- کاهش عملکرد
مقابله با مگس خزانه
برای مقابله با مگس خزانه میتوان از راهکارهای زیر بهره جست:
- ضدعفونی خاک خزانه
- استفاده از توری
- کاشت بذرهای سالم
- تنظیم زمان کاشت
- مدیریت علف‌های هرز
- استفاده از زنبور تریکوگراما
- استفاده از قارچ‌های Beauveria bassiana
شب پره تک نقطه‌ای برنج
آفت چهارمی که باید به آن پرداخت شب پره تک نقطه‌ای برنج است. این آفت اولین‌بار در سال ۱۳۴۱ در گیلان مشاهده و شناسایی شد و همیشه از مهم‌ترین دغدغه‌های کشاورزان بوده. هرچند انتشار این آفت برنج جهانی بوده؛ اما در نقاطی از دنیا نظیر کشورهای غرب ایران، فیلیپین، فرانسه، استرالیا و پاکستان رواج بیشتری دارد.
خسارات شب پره تک نقطه
مهم‌ترین خساراتی که شب‌پره تک نقطه به شالیزارها می‌زنند عبارت‌اند از:
- تغذیه از برگ‌ها
- ازبین‌رفتن گیاه
- کاهش عملکرد
- آلودگی به بیماری
- خسارت به ساقه
مقابله با شب پره تک نقطه
برای مقابله با شب‌پره تک‌نقطه راهکارهای مختلفی وجود دارد که از مهم‌ترین این راهکارها باید به این موارد اشاره کرد:
- نصب تله‌های نوری
- حفر گودال
- خشک‌کردن باتلاق‌ها
- شخم و زیرورو کردن خاک
سخن آخر
اولین گام در پیشگیری از آفات و بیماری های برنج و حتی در اقدام به کنترل و حذف این معضلات، آگاهی است. به یاد داشته باشید همیشه تصمیم به سم‌پاشی، کوددهی شیمیایی یا هر اقدام تأثیرگذار دیگر در حوزه کشاورزی باید توسط متخصصان این حوزه و با مشورت با کشاورزان باتجربه صورت گیرد. برای دریافت مشاوره می توانید با کارشناسان کشت سبز ایرانیان فارس تماس حاصل فرمایید.
